پس از بیش از یک سال مذاکره غیرمستقیم، ایران و آمریکا بر سر مبادله زندانیان به توافق رسیدند. حالا پس از فراز و نشیب‌های فراوان، تهران و واشنگتن این فرصت را دارند که مسیر متفاوتی را طی کنند.
زیاده‌خواهی قطر از توافق ایران و آمریکا / مقصر کم‌شدن پول‌های ایران کیست؟
به گزارش اکوایران، با گذشت بیش از یک سال مذاکره غیرمستقیم، ایران و آمریکا بر سر مبادله زندانیان به توافق رسیدند. این توافق شامل آزادی پنج زندانی دوتابعیتی ایرانی‌آمریکایی در ازای آزادی چهار ایرانی بازداشت‌شده توسط ایالات متحده است. واشنگتن همچنین متعهد شده است که اجازه دهد حدود ۶ میلیارد دلار دارایی ایران که در بانک‌های کره جنوبی نگهداری می‌شود، در دسترس تهران قرار گیرد.
منابع آگاه به امواج مدیا گفته‌اند که ایرانیان آمریکایی به هتلی منتقل شده‌اند و تا زمان مبادله در بازداشت خانگی خواهند بود. انتظار می‌رود این مبادله در ماه آینده انجام شود. بازداشت‌شدگان در اتاق‌های جداگانه در یک طبقه امن اقامت دارند و می‌توانند با خانواده درجه یک خود ملاقات کنند. همچنین به آنها تلفن همراه با دسترسی به اینترنت با قابلیت پیگیری اخبار داده شده است. شایان ذکر است که وکیل سیامک نمازی (یکی از زندانیان در ایران) گفته است که «حداقل چهار نفر» از پنج زندانی در هتل اقامت خواهند داشت.
جزئیات تبادل
منابع ارشد دیپلماتیک و دولتی منطقه که نخواستند نامشان فاش شود، توافق ایران و آمریکا را نتیجه مذاکرات سختی که بیش از یک سال به طول انجامید، توصیف کردند.
امواج مدیا دریافته که دارایی‌های ایران در کره جنوبی به سوئیس منتقل می‌شود و در آنجا حدود ۸ تریلیون وون کره جنوبی به یورو تبدیل می‌شود. مشخص نیست که آیا پول قبل از تبدیل‌شدن به یورو، ابتدا باید به دلار آمریکا تبدیل شود یا خیر. متعاقباً یورو به دو حساب تعیین‌شده در دو بانک قطری منتقل می‌شود و به ایران اجازه دسترسی کامل به منابع مالی برای معاملات خاص غیرقابل‌تحریم داده می‌شود که تنها شامل اقلام بشردوستانه و پزشکی است.
منابع بلندپایه منطقه که با جزئیات سازوکار توافق آشنا هستند، می‌گویند که این پول از کره جنوبی خارج شده، در سوئیس مبادله می‌شود و سپس در چند قسط به قطر منتقل می‌شود. قرار است فرآیند تبدیل ارز و انتقال پول چهار تا شش هفته طول بکشد. متعاقباً، تهران و واشنگتن بازداشت‌شدگان را آزاد خواهند کرد.
برخلاف توافقات گذشته ایران و آمریکا که در آن زندانیان به عمان، سوئیس یا امارات متحده عربی منتقل می‌شدند، این‌بار تبادل زندانیان در دوحه انجام خواهد شد. نکته قابل توجه در مورد نقش قطر در تسهیل مبادله، پولی است که این کشور برای هزینه تبدیل وون کره به یورو دریافت می‌کند.
مبلغی که دوحه برای تبدیل ارز متعهد شده است، مشخص نیست. اما انتظار می‌رود که این هزینه قابل توجه بوده و احتمالاً میلیون‌ها دلار می‌شود. این عنصر معادله، همراه با زیرساخت‌های بانکی موجود قطر و تخصص لازم برای نظارت بر هزینه‌های ایران، به مرکزیت قطر در اجرای قرارداد سوآپ کمک کرد.
اختلاف نظر در تهران
این قرارداد هیچ هزینه مالی برای ایالات متحده ندارد زیرا دارایی‌های آزادشده متعلق به ایران است و کشورهای ثالث هزینه لجستیک انتقال پول را تأمین خواهند کرد. با این حال، حتی قبل از اجرای مبادله، جناح‌های رقیب در تهران بر سر این توافق با هم اختلاف دارند.
محمدرضا فرزین، رئیس‌کل بانک مرکزی که در بحبوحه سقوط ارزش ریال ایران در دسامبر گذشته به سمت خود منصوب شد، در ۱۲ آگوست به «تیم دیپلماسی ارزی» برای تضمین آزادسازی دارایی‌ها تبریک گفت. با این حال، او همچنین تأکید کرد که دارایی‌های ایران در کره جنوبی که قبلاً به «نزدیک به ۷ میلیارد دلار» می‌رسید، در سال‌های اخیر حدود ۱ میلیارد دلار از ارزشش را دست داده است.
فرزین اظهار داشت که از آنجایی که این پول به واحد پول ملی کره جنوبی نگهداری می‌شود، ایران در کاهش ارزش وون در برابر دلار آمریکا ضرر کرده است. او همچنین خاطرنشان کرد: «در حالی که این پول در کره جنوبی مسدود بود، هیچ سودی برای آن دریافت نشده است». در همین راستا، فرزین تأکید کرد که اگر پول‌های آزادشده در قطر توسط «شش بانک ایرانی» استفاده نشوند، به آنها سود تعلق می‌گیرد. شایان ذکر است که رئیس‌کل بانک مرکزی بدون پرداختن به جزئیات، اعلام کرد که سایر دارایی‌های ایران در خارج از کشور نیز آزاد خواهد شد.
اظهارات فرزین بلافاصله توسط رسانه‌های دولتی پوشش داده شد. رسانه‌های تحت کنترل دولت ابراهیم رئیسی دولت قبلی را به دلیل عدم تبدیل دارایی‌ها در کره جنوبی به ارزهای قوی‌تر در زمانی که این فرصت را داشت، مقصر دانستند. عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی روحانی از کسانی بود که مورد انتقاد قرار گرفته است.
روزنامه حامی اصلاحات جماران به در پاسخ به رسانه‌های دولتی گفت که درآمدهای حاصل از صادرات نفت در کره جنوبی به دلیل شرایطی که دونالد ترامپ قبل از خروج توافق هسته‌ای ایجاد کرده بود، انباشته شد. جماران استدلال کرد که در آن مقطع، ایران یا می‌توانست استفاده از «پنجره نیمه‌باز» باقی‌مانده برای فروش نفت را متوقف کند یا صادرات خود را حفظ کند که دولت روحانی دومی را انتخاب کرد. جماران همچنین مدعی شد که محدودیت‌های اعمال‌شده توسط واشنگتن تبدیل پول به ارزهای دیگر را غیرممکن کرده بود، زیرا وون‌های کره در مقادیر زیاد ابتدا باید به دلار تبدیل شوند. زمانی که ترامپ از توافق هسته‌ای خارج شد، پول ایران به وون مسدود شد.
خود همتی نیز وارد میدان شد و دولت رئیسی را به خاطر «محروم‌کردن ۲ساله کشور از ۷۲ میلیارد دلار از درآمدهای به خاطر تأخیر در اجرای توافق هسته‌ای» مورد انتقاد قرار داد. دولت جو بایدن پس از روی کارآمدن، مذاکرات با ایران برای احیای توافق هسته‌ای را دنبال کرد. با این حال، کلیات توافق تا آگوست ۲۰۲۲، زمانی که گفته می‌شود تهران از میز مذاکره کنار رفت، آماده نبود. پس از افزایش همکاری نظامی ایران با روسیه، واشنگتن اعلام کرد که دیگر علاقه‌ای به بازگشت به توافق هسته‌ای ندارد. در این زمینه، همتی اضافه کرد که کاهش یک‌میلیارددلاری دارایی‌های ایران در کره جنوبی در زمان دولت مستقر رخ داده است و به این نتیجه رسید که اقدامات دولت رئیسی در مجموع ۷۳ میلیارد دلار برای ایران هزینه داشته است.
نگاه به آینده
در غیاب مذاکرات احیای توافق هسته‌ای، ایران و آمریکا در ماه‌های اخیر مذاکرات غیرمستقیمی برای تنش‌زدایی داشته‌اند. پیشرفت در برخی از مسائلی که به آنها پرداخته شده است در هفته‌های اخیر آشکار شده است. فراتر از توافق آزادی زندانیان ایرانی‌آمریکایی، ایران انباشت اورانیوم غنی‌شده ۶۰ را متوقف کرده است. البته هنوز مسئله توقف حملات متحدان منطقه‌ای جمهوری اسلامی به نیروهای آمریکایی حل نشده است.
واشنگتن نیز گام‌های مثبتی برداشته است. علاوه بر رفع انسداد دارایی‌های ایران در کره جنوبی، در ماه ژوئن، ایالات متحده به عراق اجازه داد تا حدود ۲.۵ میلیارد یورو از طلب‌های ایران را به کشورهای ثالث منتقل کند. صادرات نفت تهران نیز در حال افزایش بوده که احتمالاً به خاطر اجرای سهل‌گیرانه‌تر تحریم‌های آمریکاست. گام‌های بیشتر در این راستا می‌تواند در آینده دیده شود که می‌تواند شامل آزادسازی بیشتر دارایی‌های ایران از سایر کشورها باشد.
اگر مسیر کنونی پابرجا باشد و مبادله زندانیان ادامه یابد، دو رویداد مهم در ماه آینده وجود دارد: نشست سه‌ماهه آتی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) که مشخص خواهد کرد آیا ایران با ناظران هسته‌ای آژانس تعامل داشته یا خیر. همچنین مجمع عمومی سازمان ملل متحد نیز برگزار می‌شود که طی آن رئیسی می‌تواند به نیویورک سفر کند. هر دو فرصتی برای ایران و آمریکا خواهد بود تا حسن نیت خود را نشان دهند.
پس از فراز و نشیب‌های فراوان، تهران و واشنگتن این فرصت را دارند که مسیر متفاوتی را طی کنند. این که آیا این امر محقق خواهد شد یا خیر، با توجه به تلاش بسیاری از مخالفان و فصل آینده انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده، باید صبر کرد و دید.