گزارش شرکت بریتیش پترولیوم، ایران را چهارمین مصرف کننده بزرگ گاز در دنیا پس از آمریکا، روسیه و چین معرفی کرده است. کشورهایی که همگی پرجمعیت اند. با این حال بررسی ها نشان می دهد که سرانه مصرف در کشور ما در مقایسه با ۱۰ کشور بزرگ مصرف کننده گاز خیلی غیر عادی نیست. هر چند باید به واقعیات متعددی در خصوص اتلاف این حامل انرژی مهم در کشور اشاره کرد.               

اگر چه ایران جزو پنج کشور نخست تولیدکننده گاز دنیاست، اما مصرف بالا سبب شده است در زمره کشور‌های بزرگ مصرف کننده از این منظر قرار گیرد. در این خصوص دیروز خبرگزاری فارس گزارش داد که طبق هفتاد و یکمین گزارش سالانه شرکت انگلیسی بریتیش پترولیوم (BP) با عنوان «مرور آماری انرژی جهان ۲۰۰۲۲» ایران با مصرف ۲۴۱.۱ میلیارد متر مکعب گاز، چهارمین مصرف کننده بزرگ گاز دنیا در سال ۲۰۲۱ است. این در حالی است که چند ماه قبل نیز این شرکت در گزارشی، ایران را چهارمین تولیدکننده بزرگ گاز دنیا با تولید ۲۵۶.۷ میلیارد متر مکعب اعلام کرده بود. این بدان معناست که حدود ۹۴ درصد از گاز تولیدی ایران، تنها در داخل مصرف می‌شود.

طبق گزارش بریتیش پترولیوم، ایران در شرایطی چهارمین مصرف کننده گاز در دنیا شناخته می‌شود که کشور‌های اول تا سوم در این فهرست یعنی آمریکا، روسیه و چین، جملگی جزو کشور‌های با جمعیت بالا به شمار می‌روند. با این حال این سوال مطرح می‌شود که ایران با جمعیت زیر ۱۰۰ میلیونی احتمالاً در مقایسه با کشور‌های پرجمعیت، مصرف گاز بسیار بالایی دارد.

هر چند بیان وابستگی بین مصرف گاز و جمعیت در کشور‌های مختلف به بررسی‌های بیشتر نیاز دارد، اما به طور سرانگشتی می‌توان سرانه مصرف گاز در ۱۰ کشور پرمصرف را مد نظر قرارداد. جدول پایین این موضوع را نشان می‌دهد.

همان طور که ملاحظه می‌شود، مصرف سرانه گاز در ایران در حالی به ۲۷۹۰ متر مکعب در سال می‌رسد که این رقم به عنوان مثال در آمریکا ۲۴۶۵، در روسیه با اقلیم سرد ۳۲۵۰، در چین ۲۶۰، در کانادا با اقلیم سرد ۳۱۶۱، در عربستان با اقلیم گرم ۳۳۷۰، در آلمان ۱۰۷۳ و انگلستان ۱۱۳۰ متر مکعب در سال است بنابراین می‌توان گفت سرانه مصرف گاز در کشور ما در مقایسه با سایر ۱۰ کشور بزرگ مصرف کننده گاز خیلی غیر عادی نیست.

با این حال داده‌ها و گزارش‌های دیگر نشان می‌دهند که جلوی فرصت تولید بالای گاز در کشور برای رشد صادرات این محصول راهبردی، هم اینک با مصرف بالا و غیر بهینه گرفته شده است. به طوری که حتی در سند «تراز تولید و مصرف گاز طبیعی در کشور» که انتهای سال ۹۹ ابلاغ شد، به صراحت پیش بینی تراز منفی گاز کشور در سال‌های ۱۴۰۰، ۱۴۰۴ و ... بیان شده است.

آیا مردم گاز زیاد مصرف می‌کنند؟

پاسخ به این سوال هم مثبت و هم منفی است. در واقع اگرچه الگوی مصرف برخی مردم اشتباه است، اما باید توجه داشت که اولاً مصرف گاز بخش خانگی طبق آمار‌های سال ۹۷ در رده دوم مصرف گاز بین بخش‌های مختلف کشور قرار داشته است.

طبق سند تراز تولید و مصرف گاز، در بازه زمانی یادشده نیروگاه‌ها ۳۲.۴ درصد، بخش صنعت ۱۸.۸ درصد، بخش خانگی ۲۷.۸ درصد، صنایع غیر عمده ۸.۷ درصد، بخش عمومی ۳.۹ درصد، حمل و نقل حدود ۳.۶ درصد و کشاورزی ۱.۲ درصد از مصرف گاز کشور را به خود اختصاص داده اند؛ بنابراین در کلیت ماجرا، مصرف زیاد گاز را باید در بخش‌های مختلف جست وجو کرد.

ثانیاً باید توجه داشت که طبق سند یادشده در بخش خانگی عمده‌ترین دلایل مصرف بالای گاز، اتلاف حرارتی ساختمان‌ها و استفاده از تجهیزات گرمایشی با بازدهی پایین است. این سند همچنین تاکید کرده که (در بازه زمانی مورد بررسی) در بخش نیروگاهی متاسفانه به دلیل تعرفه بسیار پایین گاز و برق تولیدی، رغبت چندانی برای افزایش بازده حرارتی نیروگاه‌ها وجود نداشته است. در بخش صنعت نیز این سند در هدف گذاری‌های کاهش مصرف گاز به طور ویژه از دو صنعت سیمان و آهن و فولاد نام برده است.

ثالثاً در وهله آخر باید به اصلاح یارانه‌های این بخش در بین دهک‌های مختلف درآمدی همزمان با اصلاح و واقعی سازی تدریجی قیمت این حامل انرژی مهم، برای بهینه سازی مصرف اشاره کرد. موضوعی که البته در راستای آن باید ابعاد متعدد اجتماعی و رفاهی مردم در نظر گرفته شود.