بتازگی وزارت رفاه پیش‌نویس آیین‌نامه حذف یارانه‌بگیران را به هیات وزیران فرستاده است.
هر چند تخصیص هدفمندتر یارانه‌ها اقدامی مطلوب و شایسته تقدیر است اما شاخص‌ها و معیارهایی که در این آیین‌نامه برای حذف یارانه‌بگیران در نظر گرفته شده مخدوش و ناقص است.
در صورتی که اشکالات این آیین‌نامه برطرف نشود، می‌تواند منجر به ناعدالتی در تخصیص یارانه‌ها شود و در آینده مسیر هدفمندتر کردن یارانه‌ها و حذف یارانه ثروتمندان را منحرف کند.
به استناد مصوبه اخیر شورای‌عالی اقتصاد درباره نحوه بازتوزیع منابع حاصل از افزایش نرخ بنزین بین خانوارهای مشمول، وزارت رفاه متن پیش‌نویس آیین‌نامه‌ای را برای شناسایی این افراد پیشنهاد داده است.
در ماده یک این آیین‌نامه «یارانه» اینگونه تعریف شده است: «وجوهی که از سوی دولت و بر اساس قوانین و مقررات مربوط، به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم، در قالب مواردی نظیر وجه نقد، حق بیمه، بسته معیشتی، سبد غذا، کمک هزینه و... قابل پرداخت به خانوار باشد».
بنابراین یارانه نقدی ۴۵۵۰۰ تومانی و یارانه معیشتی پس از گرانی بنزین شامل این تعریف خواهد شد از جمله ۱۶ میلیونی که یارانه نقدی دریافت می‌کردند اما مشمول بسته معیشتی نیستند و کسانی که مشمول این آیین‌نامه باشند، یارانه‌شان قطع خواهد شد.
طبق تبصره یک این آیین‌نامه، بسته حمایت معیشتی (و سایر یارانه‌های دولتی) به خانوارهایی که مجموع درآمد اعضای آنها از میزان جدول زیر بیشتر بوده یا دارای شرایط مقرر باشند، تعلق نمی‌گیرد.
طبق پیش‌نویس آیین‌نامه، خانوارهای دارای واحد مسکونی، شغل و خودرو به‌طور همزمان یا خانوارهای دارای ۲ واحد ملکی و همچنین خانوارهایی که ارزش ملک آنها در تهران و کلانشهرها ۱۲ میلیارد ریال و در سایر شهرستان‌ها ۹ میلیارد ریال باشد مشمول دریافت یارانه معیشتی نیستند.
همچنین، طبق متن این پیش‌نویس به خانوارهایی که دارای خودروی سواری به ارزش بیش از ۳ میلیارد ریال یا خودروی عمومی با ارزش بیش از ۴میلیارد ریال باشند، بسته معیشتی تعلق نمی‌گیرد.
کارفرمایان دارای بیش از ۳ بیمه‌پرداز، خانوارهای دارای بیش از ۳ سفرخارجی غیرزیارتی و گیرندگان تسهیلات بانکی به مبلغ بیش از ۳ میلیارد ریال که در حال بازپرداخت اقساط باشند مشمول این کمک‌ها نیستند.
همچنین دهک هشتم نیز در صورت تصویب هیأت وزیران مشمول یارانه بنزین خواهد شد که تا پیش از این، این دهک از مشمول یارانه بنزین حذف شده بود. بنابراین فقط ۲ دهک ۹ و ۱۰ مشمول دریافت یارانه بنزین نمی‌شوند.
بر اساس مفاد آیین‌نامه مذکور، وزارت رفاه موظف است هر ۶ ماه وسع خانوارها دریافت‌کننده یا متقاضی یارانه را پایش و به‌روزرسانی کند.
در ماده ۲ آیین‌نامه که برای حذف یارانه‌ها به هیات وزیران ارائه شده، وضعیت اقتصادی خانوارها به صورت طبقه‌بندی دهک‌های یک الی ۱۰، از سطح هزینه ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان تا بالاتر از ۹ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان دسته‌بندی شده است.
* ابهامات آیین‌نامه
مفاد این آیین‌نامه پیش‌تر در نامه شریعتمداری به نمایندگان درباره بسته معیشتی وجود داشت و وزارت رفاه عینا و بدون هیچ تغییری این آیین‌نامه را با همان اشکالات برای هیات وزیران ارسال کرده است.
با توجه به اینکه ۲۴ آبان‌ماه نرخ بنزین افزایش یافت و نخستین یارانه بنزینی به مشمولان پرداخت شده، ظاهرا هنوز آیین‌نامه آن به تایید هیات دولت نرسیده است. وزارت رفاه اکنون بر اساس این آیین‌نامه اقدام به حذف دهک‌ها و پرداخت‌ها کرده است.
* شاخص‌های مخدوش
برخی شاخص‌های در نظر گرفته شده برای حذف یارانه‌بگیران مخدوش و فاقد شفافیت است و این باعث خواهد شد شناسایی کسانی که به یارانه نیازی ندارند با خطا همراه باشد.
همانگونه که پس از واریز بسته معیشتی، ۶ میلیون نفر به دلیل دریافت نکردن آن اعتراض کردند. یکی از موارد داشتن همزمان منزل مسکونی، خودرو و شغل است.
ممکن است خانواری در یکی از مناطق محروم استان تهران، خانه‌ای ۴۰ متری، یک خودروی پیکان و شغلی پاره‌وقت داشته باشد. یقینا این فرد نیازمند دریافت بسته معیشتی است، در حالی از نظر وزارت رفاه، باید یارانه نقدی و بسته معیشتی این خانوار حذف شود.
شائبه دیگری که در شناسایی اموال افراد وجود دارد، این است که وزارت رفاه تنها اموالی را می‌تواند شناسایی کند که در سامانه ثبت شده باشد.
به بیان دیگر تنها املاکی برای یک فرد در نظر گرفته خواهد شد که سند رسمی به نام فرد در سازمان ثبت اسناد ثبت شده باشد، در حالی که بسیاری از معاملات املاک به وسیله قولنامه انجام می‌شود و در هیچ سامانه‌ای ثبت نخواهد شد.
* حذف نشدن دهک ۸ از یارانه معیشتی
طبق تبصره ۱۴ قانون بودجه ۹۸، سه دهک (دهک‌های ۸، ۹ و ۱۰) مشمول حذف از یارانه نقدی هستند، بنابراین یارانه نقدی دهک ۸ باید حذف شود اما بر اساس این آیین‌نامه، یارانه معیشتی برای این دهک برقرار خواهد بود و لازم است دولت در این باره شفاف‌سازی کند.
* صحبت با زبان دهک‌ها گمراه‌کننده است
فرشاد فاطمی، اقتصاددان و عضو شورای رقابت، چندی پیش درباره نحوه پرداخت یارانه گفت: هدفی که سال ۸۹ دنبال می‌شد، هدفمندی یارانه‌ها بود. برای این کار از یارانه‌هایی که نامتوازن توزیع می‌شد شروع کردیم.
منتها روش فعلی هنوز با هدفمندی فاصله دارد. ما هرچه به سمت هدفمندی برویم بهتر است. یعنی اتفاقی که می‌افتد این است که ما هر چقدر بتوانیم گروه‌هایی را که نباید از یارانه بهره‌مند شوند، حذف کنیم. نکته‌ای که اینجا باید به آن توجه شود این است که خط‌کشی بین این دو گروه ساده نیست. مثلاً این بیان که ۳ دهک بالا نیازمند نیستند ولی دهک‌های یک تا ۷ نیازمندند دقیق نیست و حتی در صورت دقت، در عمل قابل اجرا نیست.
فاطمی تصریح کرد: اگر دولت یارانه را فقط به ۷ دهک پایین بپردازد، به طور حتم تعداد زیادی بین دهک ۷ و ۸ جای‌شان عوض می‌شود، چون این گروه‌ها درآمدهای‌شان به همدیگر نزدیک است. به همین خاطر اگر هدف، هدفمندی است ما باید یارانه را طوری تقسیم کنیم که ۲ اتفاق رخ دهد؛ یا کالای عمومی تولید کنیم که آن کالای عمومی چیزی است که همه استفاده می‌کنند یا اینکه صرفا به گروه‌های هدف کمک کنیم.
حال ممکن است در دوره‌ای بگوییم ما علاقه‌مندیم این کمک را همه‌شمول انجام دهیم ولی این دوره باید گذرا باشد و به سرعت به سمت هدفمند کردن یارانه‌ها برویم. متأسفانه از سال ۸۹ که طرح اجرا شد، عزمی در این جهت نبود و قدم‌ها خیلی کوتاه برداشته شد.
فاطمی ضمن تاکید بر اینکه صحبت کردن با عموم جامعه در این باره با زبان دهک‌ها گمراه‌کننده است، گفت: شما نمی‌توانید با عموم جامعه به زبان دهک حرف بزنید. باید با عموم جامعه به زبان نیازهای آنها حرف بزنید. یعنی به کسانی که آنقدر فقیر هستند که در تهیه اقلام روزمره غذایی‌شان دچار مشکل هستند، به این شکل کمک می‌شود. برای این کار در بلندمدت نیازمند سیستم شناسایی هستیم تا بتوان افراد نیازمند را شناسایی و کمک‌های رفاهی را مستقیم به آنها منتقل کرد.
